Toelichting begeleidingstraject
“In het kader van de Listeria monocytogenes contaminatie problematiek is het belangrijk het onderscheid te maken tussen persisterende Listeria monocytogenes stammen, isolaten die eens binnengebracht in het bedrijf zich gedurende langere tijd kunnen handhaven ondanks reiniging en ontsmetting, en stammen die in het bedrijf binnengebracht worden via de grondstoffen maar zich niet kunnen handhaven in de omgeving en snel weer geëlimineerd worden. Het zijn de persisterende Listeria monocytogenes stammen die maanden en zelfs jaren aan een stuk via de omgeving het eindproduct kunnen besmetten.”
De grootste aandacht moet dus gaan naar Listeria monocytogenes stammen die persisterend aanwezig zijn in het bedrijf. Via de analysetechniek van WGS (whole genome sequencing) en de inzet van internationale databanken in het namelijk meer dan vroeger mogelijk om een bedrijf aan te duiden als veroorzaker van een voedseluitbraak. Bijgevolg moeten de voedingsbedrijven zich hier tegen wapenen.
Recente voedseluitbraken tonen immers aan dat persisterende contaminaties van Listeria monocytogenes moeilijk onder controle te houden zijn in de agro-voedingsketen. Bovendien lagen producten met zelfs een lage contaminatiegraad (o.a. lager dan de norm van 100 kiemen Listeria monocytogenes/g) aan de oorsprong van uitbraken bij verzwakte consumenten. Hierdoor wordt een afwezigheid van Listeria monocytogenes steeds meer de doelstelling voor de bedrijven. Dit is evenwel geen eenvoudige opdracht.
Fenavian wil de voedingsbedrijven helpen in het beheersten van de Listeria monocytogenes problematiek.
Fenavian/Brema en ILVO slaan de handen in elkaar voor een uniek samenwerkingsproject – de bedrijven leren hoe actief en efficiënt Listeria monocytogenes te zoeken en bestrijden.
ILVO (Instituut voor Land-, Visserij en Voedingsonderzoek) heeft de expertise om levensmiddelenbedrijven bij te staan en te begeleiden in de bestrijding en beheersing van Listeria monocytogenes.
Het begeleidings- en beheersingsplan bevat naast opleiding en sensibilisering ook ondersteuning en coaching bij monitoring van alle ingangsmateriaal, productieproces en eindproducten, een focus op reinigbaarheid van de omgeving en het hygiënisch ontwerp van de machines. Geschikte bemonstering, opstellen van monsternameplannen en het monitoren van de effectiviteit van het reinigings- en desinfectieprogramma wordt eveneens behandeld. Speciale aandacht gaat naar het verwijderen van de hardnekkige spots, de biofilms, waarin bacteriën, waaronder ook soms Listeria monocytogenes, beschermd zitten onder een slijmlaag. Een doelgerichte monitoring en aanpak is daarvoor nodig.
Doelstellingen van het traject
Programma
Het traject wordt ingedeeld in verschillende modules die naargelang noodzaak kunnen gevolgd worden.
Module 1: Theoretische achtergrond Listeria omgevingsbemonstering
Inleidend wordt de theoretische achtergrond gegeven van microbiële omgevingsbemonstering in het algemeen en Listeria monocytogenes meer specifiek met inbegrip van de beschikbare richtlijnen (bv. EU guidelines, ISO normen, …)
(Klassikale opleiding tot max. 15 personen)
Module 2: Sensibilisering en begeleiding in omgevingsbemonstering Listeria monocytogenes
Deze module heeft tot doel de bestaande bemonsteringsplannen te evalueren en indien noodzakelijk aan te passen.
Module 2a: Evaluatie van het huidige bemonsteringsplan
Er zal een bezoek gebracht worden aan het deelnemende bedrijf om de huidige door het bedrijf toegepaste werkwijze van bemonstering, bemonsteringsplan en frequentie te bespreken alsook de bekomen resultaten te evalueren. Een bezoek aan de productieruimte maakt hier tevens onderdeel van uit.
(6 uur)
Module 2b: Uitwerken van verbeterd bemonsteringsplan
Indien uit deel 1 blijkt dat het huidige bemonsteringsplan voor duidelijke verbetering vatbaar is wordt in deel 2 een aanpassing aan het bestaande bemonsteringsplan uitgewerkt.
Op basis van de evaluatie van het bestaande bemonsteringsplan en rekening houdend met de beschikbare richtlijnen (zie klassikale opleiding module 1a) wordt een voorstel tot bemonsteringswerkwijze en –plan opgesteld en verder uitgewerkt samen met de bedrijfs- of QA verantwoordelijke. Hierbij wordt rekening gehouden met zonering, productieproces, productielijn, kritische punten, food contact en non-food contact surfaces, historiek, … Hierbij zijn twee pistes mogelijk: 1) Voorstel van ILVO ter bespreking neergelegd bij het bedrijf of 2) Voorstel van het bedrijf ter beoordeling neergelegd bij het ILVO.
Module 3: Onderzoek voorkomen en persistentie van Listeria monocytogenes contaminatie
- Ondersteunen van een Listeria omgevingsbemonstering
- Onderzoek naar persistentie van Listeria monocytogenes
Module 3a: Ondersteunen van een Listeria omgevingsbemonstering
Indien gewenst door het bedrijf kan in dit luik van de coaching ILVO samen met het deelnemende bedrijf een omgevingsbemonstering uitvoeren. Deze omgevingsbemonstering zal naargelang het type productie en de Listeria problematiek uitgevoerd worden na reiniging en desinfectie en/of na (enkele uren) productie. Hierbij zal aandacht gaan naar mogelijkheden om de contaminatiedruk op moeilijk bereikbare plaatsen toch in kaart te kunnen brengen. De kosten voor het bemonsteringsmateriaal en de analyse van Listeria monocytogenes maken geen deel uit van deze module.
Module 3b: Onderzoek naar persistentie van Listeria monocytogenes
Indien de bedrijven Listeria monocytogenes isolaten aantreffen kan met behulp van karakterisatie van deze stammen nagegaan worden in hoeverre het gaat om een persisterende contaminatie dan wel eerder een toevallige. Bovendien kan deze karakterisatie inzicht geven in eventuele contaminatiebronnen en routes. De techniek van deze karakterisatie is PCR gebaseerd. Met behulp van de RAPD techniek zullen fingerprints gemaakt worden van de in de bedrijven teruggevonden en geïsoleerde Listeria monocytogenes stammen. Deze techniek laat toe om op snelle en relatief goedkope manier een idee te krijgen of men te maken heeft met een persisterende stam en kan indicaties geven over bronnen en routes. Samen met de individuele bedrijven zullen de resultaten besproken worden.
Module 4: Remediëring van (persisterende) Listeria monocytogenes besmettingen en opvolging
Samen met het individuele bedrijf zullen de resultaten bekomen inzake de Listeria monocytogenes besmettingen (voorkomen, plaats, …) en de karakterisatie van de stammen (fingerprint van Listeria monocytogenes stammen) besproken en geëvalueerd worden. Deze evaluatie moet het voorkomen van de Listeria monocytogenes contaminatie in de productieomgeving in kaart brengen en een inzicht geven in de verspreiding en persistentie van de verschillende Listeria monocytogenes stammen alsook omgevingsbronnen en routes. De resultaten zullen hierbij eenvoudig gevisualiseerd worden rekening houdend met de verschillende productielijnen en ruimtes.
Op basis van de resultaten zullen corrigerende maatregelen en actieplannen samen met de bedrijven opgesteld worden ter bestrijding van Listeria monocytogenes in de productieomgeving. Deze plannen kunnen allerhande zijn, zoals het aanpakken van kritische punten, maatregelen tegen versleep, het beter afstellen van bepaalde apparatuur of werkwijzen, hygiënische praktijken, meer efficiënte reiniging en desinfectie, hygiënisch ontwerp of andere nieuwe technologieën, bijwonen en evalueren van reiniging en desinfectie, …. Hierbij is een bezoek aan de productieruimte voorzien.
De controle en actieplannen worden beoordeeld op basis van bijkomende bemonsteringen uitgevoerd door de bedrijven.
Module 5: Verificatie en eventueel herhalingstraject voor de remediëring van Listeria monocytogenes omgevingsbesmetting
In deze module wordt nagegaan in hoeverre de genomen maatregelen in module 4 efficiënt waren en er kunnen eventuele herhalingstrajecten uitgewerkt worden.
De effectiviteit van de controle en actieplannen uitgevoerd in module 4 worden in module 5 beoordeeld op basis van de resultaten van de bijkomende bemonsteringen. Op basis daarvan volgt een verslaggeving van deze controle en actieplannen en eventuele bijkomende remediëring kunnen uitgewerkt worden. Deze laatste fase van het coachingstraject heeft ook aandacht voor herhaling van de gehele cyclus zodoende een blijvend effect te genereren voor het bedrijf in het kader van de bestrijding van Listeria.
Module 6 : Communicatie, samenwerking en ontwikkelingspotentieel
Het zijn moeilijke tijden maar ook boeiende tijden! ‘Change’ is de nieuwe constante. Soms is het ook lastig om vanuit een ondersteunende of sturende rol, je mensen daar te krijgen waar dat nodig is, of beter nog, de mensen te laten begrijpen waarom een bepaalde werkwijze nodig is, en dat deze werkwijze morgen ook weer kan veranderen… Niet makkelijk! Allemaal gevolgen van de verhoogde werkdruk, de snelle maatschappij waarin we leven. Een must dus dat we goed zorgen voor het belangrijk menselijk potentieel! En tevens is het belangrijk dat we ook onze directe klanten niet te vergeten! In deze opleiding krijg je handige ‘tips & tricks’ die direct toepasbaar zijn in de praktijk. Geen ingewikkelde of moeilijk te vertalen communicatie- en leiderschapsmodellen, maar wel korte praktische inzichten om te leren hoe je meer impact kunt krijgen. Coachen vanuit connectie dus.
Welke thema’s komen dan aan bod:
> BEWUST handelen: bewustmaking van gevaren van impulsief handelen en voordelen benadrukken van bewust handelen.
> Valkuilen bij het observeren, communiceren, leiden, enz…. A.d.h.v. leuke slides ontdekt de groep enkele valkuilen waar je als verantwoordelijke kan intrappen zoals misleiding door omgeving, afgaan op een eerste indruk, vertrekken vanuit eigen structuur i.p.v. chaos van de andere, vertrekken vanuit het ‘vanzelfsprekende’ (bvb. vakjargon van eigen afdeling), gevaar van interpreteren, etc…
> Situationeel trainen/communiceren: samen met de groep de theorie opbouwen a.d.h.v. korte oefeningen. Door deze theorie leren de deelnemers dat ze hun stijl van kennisoverdracht en communiceren dienen aan te passen aan het ontwikkelingsniveau van degene(n) voor hen voor een zo goed mogelijk resultaat te kunnen bereiken.
> Instructievaardigheden : A.d.h.v. concrete rollenspellen (met verschillende types van medewerkers) opbouwen van een structuur van een goede instructie (Intro-Midden-Slot). Zo krijgen de deelnemers een duidelijke structuur aangereikt om een goede instructie te kunnen geven en leren ze tevens dat ze afhankelijk van het type persoon hun stijl van communiceren en training geven moeten aanpassen aan de persoon voor hen (situationeel training geven omzetten in de praktijk).
> Feedback geven : Inoefenen van een degelijk feedbackgesprek, ook in geval van conflicten, via concrete oefeningen. Tevens aanreiken van een duidelijke structuur bij het feedback geven (Intro-Midden-Slot). Zo krijgen de deelnemers een duidelijke structuur aangereikt om duidelijke en eerlijke feedback te geven, hun mening te uiten en leren ze tevens dat ze afhankelijk van het type persoon voor hen hun stijl van communiceren en feedback geven moeten aanpassen aan de persoon voor hen.
> Oefening ‘het gerucht’ : via een oefening het belang van korte communicatielijnen aantonen en de deelnemers laten inzien hoe het geheugen informatie systematisch vervormd en hun laten begrijpen hoe moeilijk het is om gedachten zorgvuldig te vertalen naar communicatie.
Evaluatiemoment + reflectiemoment
Module 7 : Praktijkcoaching op de werkvloer
Coaching van de arbeiders op de werkvloer
Subsidies
Fenavian heeft ervoor gezorgd dat uw bedrijf dit begeleidingsplan kan volgen aan een buitengewoon voordelig tarief.
In samenwerking met onder meer Alimento en Atrium begeleiden wij u persoonlijk in het kluwen van steunmaatregelen.
Alimento erkent ons traject en u kan ook gebruik maken van de KMO-portefeuille en Vlaams Opleidingsverlof.
Wenst u meer informatie over het kostenplaatje en subsidies? Stuur een e-mail naar info@fenavian.be
Q&A
Staat jouw vraag niet in de Q&A? Stuur gerust een mail naar info@fenavian.be
Wat is Listeria monocytogenes en welke zijn de gevolgen ?
Listeria monocytogenes is een bacterie die van nature in het milieu voorkomt: in de bodem, vegetatie, kuilvoeder, fecale materie, afval-/rioolwater, water en de productieomgeving van levensmiddelen.
Listeria monocytogenes wordt voornamelijk via het voedsel overgedragen op de mens en kan dan ziekte veroorzaken, variërend van een milde gastro-enteritis tot ernstige vormen, met in sommige gevallen de dood tot gevolg.
Listeria monocytogenes is een vrij resistente bacterie die kan overleven en groeien in een gekoelde omgeving zoals de productieomgeving van levensmiddelen en de huishoudelijke koelkast. Vandaar dat de beheersing van deze bacterie een uitdaging vormt voor de levensmiddelenindustrie en ook de consument voldoende aandacht moet schenken aan de correcte hantering en bereiding van levensmiddelen in de keuken.
Welke is de grenswaarde?
De grenswaarde voor deze pathogene bacterie in een ready-to-eat levensmiddel bedraagt 100 kiemen per gram. Recent geïdentificeerde uitbraken met aantallen lager dan 100 kiemen/gram confronteren producenten, retail, overheid en de maatschappij met de vraag naar actie zelfs bij aantallen lager dan 100/gram en wordt het streven naar afwezigheid in 25 gram product meer en meer een doel, zelfs in nog te verhitten levensmiddelen.
Wat betekent ‘Whole Genome Sequencing’ (WGS)?
De nieuwe analysetechniek WGS of ‘Whole Genome Sequencing’ laat toe om Listeria monocytogenes tot op stamniveau van elkaar te onderscheiden. Zo kan onderzocht worden als het Listeria monocytogenes isolaat dat gevonden wordt in je bedrijf steeds dezelfde stam is of verschillend is.
Er bestaat een belangrijk verschil bestaat tussen Listeria monocytogenes stammen die zich gedurende langere tijd kunnen handhaven in de productie en dus ‘persisterend’ zijn, en stammen die snel weer geëlimineerd worden en dus ‘passanten’ zijn. Het zijn de persisterende Listeria stammen die maanden en zelfs jaren, vanuit hun plaats waar ze verankerd zijn, het eindproduct keer op keer kunnen besmetten en die nu beter in kaart kunnen gebracht worden met de nieuwe analysetechniek. Deze analysetechniek WGS (whole genome sequencing) laat namelijk toe om uitbraken accurater dan voorheen terug te traceren naar het levensmiddelenbedrijf. De nieuwe analysetechniek brengt nu meer en meer voedseluitbraken in kaart en duiden de veroorzaker aan. Bovendien kan de informatie van de stammen in internationale bibliotheken verzameld worden waardoor voedseluitbraken ook internationaal en retrospectief bekeken worden. Dit betekent een game changer, waardoor bedrijven alert moeten reageren en in eerste instantie zeker hun aanhoudende contaminaties dienen te elimineren.
Door de WGS -techniek , kunnen de resultaten van mijn bedrijf terecht komen in de internationale bibliotheken?
Bedrijven willen uiteraard preventief de Listeria problematiek beheersen, maar zijn evenwel terughoudend tegenover de techniek van WGS omdat de resultaten in internationale bibliotheken kunnen bewaard en vergeleken worden.
ILVO heeft een alternatief uitgewerkt, waarbij men zonder het DNA te ‘sequeneren’ een fingerprint genereert. Deze alternatieve techniek is RAPD, die zowel sneller als goedkoper is. De resultaten zijn echter minder reproduceerbaar en discriminerend. Dat maakt dat de resultaten enkel geschikt zijn om vergelijkingen te maken binnen het bedrijf. Vergelijkingen internationaal zijn hierbij niet mogelijk.
Wat als Listeria voorkomt in biofims?
Een hardnekkig probleem is wanneer Listeria voorkomt in biofilms. Biofilms ontstaan wanneer bacteriën zich irreversibel hechten aan een oppervlak en een beschermlaag van polymeren vormen. Daarin kunnen ze zich onverhinderd vermenigvuldigen zonder dat ze gedetecteerd worden door bijvoorbeeld ATP-tests. Zodra een hardnekkige biofilm zich heeft gevormd, zijn de bacteriën goed afgeschermd en tegen de meeste middelen resistent. Speciale acties zijn nodig om ze te vermijden en te verwijderen.
Uit ILVO-onderzoek blijkt dat er in een biofilm diverse soorten van bacteriën samenleven in een dynamisch ecosysteem. Hierin heerst ook competitie, waarbij bepaalde stammen meer of minder de bovenhand nemen. Identificatie en karakterisatie van deze species gaf aan dat er zowel sterke als zwakke biofilmvormers in kunnen voorkomen, zowel bacteriën met en zonder bederfpotentieel, en zowel ziekteverwekkers als eerdere onschuldige.
Wanneer kan het begeleidingstraject starten in mijn bedrijf?
De eerste testtrajecten worden opgestart midden september.
Na registratie zullen we uw bedrijf contacteren om samen met de experts een datum vast te leggen voor de opstart. De opstartdatum en termijn is afhankelijk van het aantal registraties en de behoefte van uw bedrijf.
Wat gebeurt als er tijdens het beleidingstraject geen Listeria stammen gevonden worden?
Indien na zeer grondige staalnames blijkt dat er geen Listeria monocytogenes gevonden wordt in uw bedrijf moeten uiteraard bepaalde modules niet opgestart worden maar zullen bepaalde reeds uitgevoerde facetten van het project u zeker nog beter wapenen in de beheersing van de Listeria problematiek.
Registratieformulier